برنامه ملی توسعه شهرک‌های گلخانه‌ای و شیلاتی

امـروزه تولیـد محصـولات کشـاورزی در جهـان بـرای تأمیـن غـذا نسـبت بــه گذشــته پراهمیت‌تــر و دشــوارتر شــده اســت. افزایــش جمعیــت و نیــاز روزافــزون بــه مــواد غذایــی در کنــار ریســک بــالای فعالیت‌هــای کشـاورزی، مسـائل مهمـی هسـتند کـه بایـد بـرای یافتـن راه‌حل‌هـای مطلــوب بــرای آن‌هــا، روش‌هــای نویــن و مؤثــری را جســتجو کــرد. ایجـاد گلخانـه بـرای تولیـد محصـولات کشـاورزی بـه دلایـل متعـددی ماننـد امـکان کنتـرل عوامـل اقلیمـی، کاهـش اثـرات سـوء پدیده‌هـای اقلیمـی، اسـتفاده مؤثرتـر از منابـع آب‌وخـاک، امـکان کاربـرد مناسـب‌تر سـایر نهاده‌هـا (انـرژی، کـود، سـم، بـذر و ...) و امـکان تولیـد در خـارج از فصـل، جایـگاه ویـژه‌ای بـه ایـن نـوع از تولیـد داده اسـت. به‌طوریکـه کشــت گلخانـه‌ای به‌عنــوان یــک روش تولیــد متفــاوت بــا بهــره‌وری بســیار زیــاد، در ســال‌های اخیــر به‌ویــژه در مناطــق کــم‌آب نظیــر ایــران، مورد توجــه جــدی قرارگرفتــه و درحال توســعه روزافــزون اســت. افزایــش عملکــرد در واحــد ســطح، تــوأم بــا کاهــش مصــرف آب بــرای تولیــد محصــول و در نتیجــه افزایــش قابل توجــه در بهــره‌وری آب و ســایر نهاده‌هــا، از جملــه مــواردی هســتند کــه در گلخانه‌هــا اهمیــت ویـژه‌ای دارنـد. محدودیـت توسـعه اراضـی قابل کشـت به‌ویـژه در کنـار شـهرهای بـزرگ، بهـره‌وری پائیـن تولیـد و نیـز مسـائل محیط‌زیسـتی، تأمیـن غـذا در ایـران را بـا مشـکلات جـدی مواجـه سـاخته اسـت. در چنیــن شــرایطی تنهــا راهــکار بــرای حــل ایــن چالــش، بهره‌گیــری بهینـه و پایـدار از منابـع محـدود آب کشـور اسـت. بـرای دسـتیابی بـه اهــداف کمــی و کیفــی برنامه‌هــای توســعه‌ای و نیــز ســند چشــم‌انداز بیست سـاله کشـور در بخـش کشـاورزی، ضـروری اسـت آخریـن روش‌هـا و فناوری‌هــای روز دنیــا بــا محوریــت ارتقــای بهــره‌وری بــکار گرفتــه شــوند. تولیــد محصــولات کشــاورزی در محیط‌هــای کنترل‌شــده، از جملــه ایــن فناوری‌هــا اســت. در ایــران اســتفاده از ایــن فناوری‌هــا و توسـعه تولیـدات گلخانـه‌ای بـا توجـه بـه اقلیـم خشـک و نیمه‌خشـک، از اهمیــت ویــژه‌ای برخــوردار اســت. موقعیــت جغرافیایــی و آب‌وهــوای کشـورمان بـا طـول روز بلنـد، شـدت تابـش مناسـب، وجـود اقلیم‌هـای مختلـف و نزدیکـی بـه بازارهـای مصـرف منطقـه‌ای، شـرایط مسـاعدی را بـرای انتخـاب محـل مناسـب بـرای سـاخت گلخانه‌هـا و نیـز توسـعه کشــت و تولیــد محصــولات گلخانــه‌ای فراهــم آورده اســت. ولــی بــا وجـود مـوارد عنوان‌شـده و علی‌رغم هدف‌گذاری 48 هزار هکتاری سطح گلخانه‌ها در برنامه ششم توسعه و همچنین 150 هزار هکتار در بپیش‌نویس برنامه هفتم توسعه، هنـوز سـطح زیـر کشـت گلخانه‌هـای کشـور از مــرز 20 هــزار هکتــار فراتــر نرفتــه و ایــن نکتــه نیــاز بــه شناســایی چالش‌هـای فـرا روی توسـعه گلخانـه و برنامه‎ریـزی بـرای انجـام برخـی اقدام‌هــای مؤثــر دارد.

از طرف دیگر، با توجه به محدودیت منابع آب شیرین، افزایش جمعیت و در نتیجه افزایش نیاز به تولید پروتئین، لزوم استفاده از روش‌های نوین و کارامد علمی را برای تولید پروتئین با حداقل مصرف آب و بازدهی بالا بیش از پیش آشکار کرده است. با توجه به وجود خطوط ساحلی وسیع و ارزشمند در کشور حدود 890 کیلیومتر در شمال و 4910 کیلومتر در جنوب، یکی از مناسب‌ترین روش‌های قابل استفاده پرورش آبزیان در قفس و مزارع پرورش میگو است. استفاده از این روش‌ها دارای مزایایی از قبیل توسعه سواحل و اشتغالزایی در نوار ساحلی کشور، کاهش مصرف آب شیرین برای تولید پروتئین (تقریبا برابر صفر)، افزایش تولید پروتئین، ایجاد امنیت غذایی، افزایش دیپلماسی دریایی، هزینه سرمایه‌گذاری پایین در برابر سایر روش‌ها و تولید آبزیان با کیفیت بالا است. در حال حاضر و طبق آخرین گزارشات تولید ماهی در قفس در سال 1400 حدود 9 هزارتن در سال بوده که با هدف‌گذاری 200 هزار تن تولید در سال در برنامه ششم توسعه  فاصله بسیار زیادی دارد. ناگفته پیداست یکی از مهم‌ترین دلایل فاصله هدف برنامه و اقدامات انجام شده، عدم رسوخ و نفوذ فناوری در زنجیره ارزش و نبود نگاه علمی و دانش‎بنیان در برنامه ریزی، اجرا و بهره‌برداری است.  همچنین باوجود برآورده شدن میزان تولید حدود 60 هزار تن میگو براساس برنامه ششم توسعه، با اینحال دستیابی به هدف تولید 160 هزار تن در برنامه پیشنهادی هفتم توسعه نیازمند ایجاد و توسعه زیرساخت‌های مناسب و ارتقاء عملکرد مزارع موجود با به‌کارگیری فناوری‌های نوین و کاربردی است.

در ایــن راســتا و به‌منظــور فراهــم نمــودن شــرایط لازم و تســهیل در توســعه فناوری‌هــای مورد نیــاز و تحقق اقتصاد دانش‌بنیان در حوزه تولید محصولات گلخانه‌ای و شیلاتی، دفتر برنامه ملی توسعه شهرک‌های گلخانه‌ای و شیلاتی در سال 1402 در معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری تشکیل و به‌عنــوان نهــادی فــرابخشــی، از بــدو فعالیــت خــود، بسترســازی توســعه فعالیت‌هــای مربــوط بــه فناوری‌هــای راهبــردی، کاربــردی نمــودن و تجاری‌‌سازی فناوری‌های با اولویت بالا، رسوخ و نفوذ فناوری در خوشه‌های کسب‌وکار مرتبط با گلخانه و شیلات و اسـتقرار الگـوی بومـی توسـعه اقتصاد دانش‌بنیان را در دسـتور کار قـرار داده تـا ضمـن تـلاش در همراسـتا نمـودن ظرفیتهـای موجــود دســتگاه‌های اجرایــی، بــا توانمندســازی و به‌کارگیــری قابلیت‌هــای بنگاه‌هــای خصوصــی و شــرکتهای دانش‌بنیــان، نهادهـای علمـی - پژوهشـی و بهره‌منـدی از ابزارهـای در دسترس از جملــه توانمندسازی تولیدکنندگان و واحدهای فناور، انجام حمایت‌هــای مالــی و معنــوی از ایجاد، توسعه و ارتقاء زنجیره ارزش، تسهیل‌گری در تأمین منابع مالی جمعی و جهت دهی سرمایه‌های خرد به سمت تولید، تــوان و تــلاش ملــی را بــرای تحقق و مردمی‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان در حوزه تولیدات گلخانه‌ای و شیلاتی هماهنــگ و حمایــت نمایــد